کتابخانه ملی کنگره آمریکا کتابخانه ملی دوفاکتوی ایالات متحده آمریکا، بازوی تحقیقاتی کنگره ایالات متحده، قدیمی‌ترین انستیتو فرهنگی دولت فدرال آمریکا و بزرگترین کتابخانهٔ جهان است که در پایتخت ایالات متحده آمریکا، شهر واشنگتن دی‌سی، قرار دارد.
رئیس کتابخانه کنگره «کتابدار کنگره» نامیده می‌شود و در حال حاضر جیمز بیلینگتون این سمت را دارا می‌باشد.
در ۲۴ آوریل سال ۱۸۰۰ میلادی جان آدامز، رئیس جمهور وقت آمریکا، لایحه‌ای به کنگرهٔ آمریکا فرستاد که بر اساس آن علاوه بر انتقال پایتخت این کشور از فیلادلفیا به شهر جدید واشنگتن، با اختصاص مبلغ ۵۰۰۰ دلار برای تأسیس کتابخانه‌ای حاوی کتب قابل استفاده و مفید برای اعضای کنگرهٔ آمریکا نیز موافقت می‌شد. بدین ترتیب با گردآوری یک مجموعهٔ ۳۰۰۰ جلدی در بخشی از کاپیتول - ساختمان جدید کنگرهٔ آمریکا - سنگ بنای اولین کتابخانهٔ کنگرهٔ آمریکا گذاشته شد.
اما در حقیقت پایه‌گذاری آنچه هم‌اکنون به عنوان بزرگترین کتابخانهٔ جهان شناخته می‌شود، مدیون وقایعی است که ۱۵سال بعد اتفاق افتاد. در آگوست سال ۱۸۱۴ ارتش انگلستان با به آتش کشیدن ساختمان کنگره، کتابخانهٔ کوچک آن را نیز نابود کرد.
یک سال بعد تامس جفرسون، رئیس جمهور بازنشستهٔ آمریکا، در ازای دریافت ۲۳۹۵۰ دلار، کتابخانهٔ شخصی خود را که حاوی ۶۴۸۷ جلد کتاب در موضوعات گوناگون هنری، فلسفی، ریاضیات، علوم پزشکی، روان‌شناسی و غیره بود، تقدیم کنگره کرد.
در سال ۱۸۶۴، آبراهام لینکلن شخصی را به سمت رئیس کتابخانهٔ کنگره منصوب کرد که قرار بود کتابخانه را طی ۳۰ سال آینده تغییر شکل دهد. اینزورث رند اسپوفورد مجموعه‌های کتابخانهٔ کنگره را بسیار گسترش داد و به این نهاد نقش ملی نوینی بخشید. اسپوفورد موفق شد قانون حق مؤلف را تغییر دهد تا کتابخانهٔ کنگره از هر کتاب، نقشه، نمودار، نمایشنامه، آثار موسیقی، گراور، مواد چاپی یا عکس‌هایی که برای دریافت حق مؤلف به کتابخانهٔ کنگره ارائه می‌شد، ۲ نسخه رایگان دریافت کند؛ همچنین طی توافقی با سازمان اسمیتسونیان به شکل منظم شروع به گردآوری آثار علمی آمریکایی و مدارک خارجی از طریق مبادله کرد.
قانون دیگری کتابخانه را قادر ساخت نسخ متعدد از صورت مذاکرات مجلس و همهٔ قوانین ایالات متحده را به رایگان دریافت کند. اسپوفورد از این‌ها برای تبادل مدارک با همهٔ کشورهایی که با ایالات متحده روابط دیپلماتیک داشتند استفاده کرد.
اسپوفورد، همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، به‌سرعت همهٔ اتاق‌ها و سرسراهای کپیتل را با سیل مواد دریافتی جدید انباشت. او در ۱۸۷۳ برای ساختمان جدیدی که قرار بود خانهٔ همیشگی مجموعهٔ فزایندهٔ ملت با تالارهای مطالعه برای پژوهشگران و عموم کتابخوانان باشد، کوشش دیگری را در مجلس به ثمر رساند؛ به این ترتیب، او انتقال کتابخانهٔ متعلق به کنگره را به کتابخانه‌ای متعلق به ملت قطعیت بخشید.
در فاصلهٔ سال‌های ۱۸۶۴ تا ۱۸۹۷ آنیثورس راند، کتابدار کنگره، این کتابخانه را به یک مرکز تحقیقاتی ملی بدل کرد. در سال ۱۸۸۶ و به دنبال تصمیمی که ۱۳ سال قبل کنگره به منظور تغییر معماری ساختمان کتابخانه گرفته بود، جان اسمیث میر و پل پلز مسؤولیت ساخت بنایی با معماری دورهٔ رنسانس ایتالیا را بر عهده گرفتند.
سرانجام در اوایل نوامبر سال ۱۸۹۷ بزرگترین، مجهزترین، ایمن‌ترین و طولانی‌ترین کتابخانهٔ جهان در ساختمان تامس جفرسون در واشنگتن دی سی افتتاح شد. ۲ ساختمان دیگر با نام‌های جان آدامز و جیمز مدیسون نیز در سال‌های ۱۹۳۸ و ۱۹۸۱ به عمارت قبلی اضافه شدند.
نخستین رئیس کتابخانهٔ کنگره در ساختمان جدید در ۱۸۹۷، روزنامه‌نگاری بدون تجربهٔ کتابداری، به‌نام جان راسل یانگ بود. او به‌سرعت دریافت که کتابخانهٔ کنگره باید بر مجموعه‌هایی که روی هم انباشته شده و اتاق‌های کپیتل را پر کرده نظارت داشته باشد. یانگ واحدهای سازمانی را به‌وجود آورد و برنامه‌هایی ریخت و کتابخانه را از مرحلهٔ گردآوری و انباشت به کارخانهٔ پردازش کارآمدی بدل کرد که مواد را سازمان داده و سودمند می‌ساخت.
از سال ۱۸۷۰ به منظور حمایت از حقوق مؤلفین (کپی رایت) همهٔ نویسندگانی که خواستار استفاده از این حق باشند، بایستی ۲ نسخه از آثارشان را به این کتابخانه بفرستند. بدین ترتیب روزانه تقریباً ۲۲۰۰۰ عنوان کتاب جدید در ایالات متحده به این کتابخانه وارد می‌شود که تقریباً ۱۰ هزار عنوان آن در هر روز به مجموعه دائمی کتابخانه افزوده می‌گردد.
