آلکالین فسفاتاز (Alkaline Phosphatase)، آنزیمی است که در بافت های مختلف سراسر بدن از جمله کبد، استخوان، کلیه، روده و در جفت زنان باردار یافت می شود. این تست با نام هاي متعارف ديگر مانند ALK PHOS; Alkp نیز خوانده می شود .

ALP آنزیمی است که عمدتا در کبد و مغز استخوان تولید می شود، همچنین این آنزیم از روده، کلیه و جفت استخراج می شود.
تست ALP برای تشخیص بیماری های کبد و استخوان مفید است.در موارد آسیب خفیف سلول کبدی، سطح ALP ممکن است تنها به طور خفیفی بالا رود. اما در بیماری حاد کبد می تواند به طرز آشکاری افزایش یابد.به محض گذر از مرحله حاد ، سطح سرمی به ناگهان کاهش می یابد.و حال آنکه بیلی روبین سرم بالا باقی خواهد ماند.
برای تعیین اختلال کار کبد تست های آزمایشگاهی متعددی انجام می شود ( برای مثال بیلی روبین ، لوسین آمینو پپتیداز(LAP)،5-نوکلئوتیداز و گاماگلوتامیل ترنس پپتیداز)
در اختلالات استخوانی، سطح ALP به خاطر فعالیت استئوبلاستی)تولید سلول استخوانی) غیر طبیعی افزایش می یابد.در کودکان یافتن سطوحبالای ALP قبل وطی دوران بلوغ ، به خاطر رشد استخوانی، غیر طبیعی نیست.

ایزو آنزیم های ALP جهت تمایز بین بیماری های کبد و استخوان به کار می‌رود، ALP1 نشان دهنده بیماری با منشا کبدی و ALP2 با منشا استخوانی است.

● اهداف آزمايش فسفاتاز قليایی :
– تعیین وجود اختلال کبد یا استخوان
– مقایسه نتایج ALP با سایر تست های آزمایشگاهی برای تایید اختلال کبد یا استخوان.

● علت درخواست تست:
برای غربالگري يا پايش درمان اختلال کبد یا استخوان و نيز به عنوان بخشی از پانل روتين کبد یا وقتی که فرد دارای علائم اختلال کبد یا استخوان است، درخواست مي شود.
این تست همچنین ممکن است گاهی برای پايش درمان بیماری پاژه و یا سایر شرایط استخوان ، مانند کمبود ویتامین D مورد استفاده قرار گیرد.

● محدوده مرجع:
مقادير مرجع بستگي به روش اندازه‌گيري و آزمايش دارد. مقادير طبيعي در كودكان و زنان باردار بالاتر است. در كودكان معمولاً مقادير طبيعي 2 تا 3 برابر بزرگسالان است و در سنين بلوغ به حداكثر مي‌رسد.
در طي اپيزودهاي بسيار سريع رشد و نمو مقادير بالاتر از U/L1000 ممكن است طبيعي باشد. مقادير بالاي آلكالن فسفاتاز در دوران كودكي نشان دهنده فعاليت استئوبلاستي و رشد استخواني است و پس از بلوغ اغلب منشاء آلكالن فسفاتاز، كبدي است.
مقادير طبيعي در بزرگسالان تقريباً U/L 120- 50 است. در دوران بارداري ميزان طبيعي تقريباً تا دو برابر اين مقدار مي‌رسد.
مقادير طبيعي در مردان بالغ اندكي بالاتر از زنان است. پس از يائسگي مقادير طبيعي برابر يا بيشتر از مردان مي‌گردد.

● در چه شرایطی تست افزایش می یابد:
افزایش میزان ALP در خون معمولا با بیماری کبدی یا اختلالات استخوان ایجاد می شود. سطوح این آنزیم می تواند تا حد زیادی افزايش يابد، به عنوان مثال در مواردی که یک یا تعدادي مجاری صفراوی مسدود شده اند. افزایش کمتر اين آنزيم در سرطان کبد و سیروز با استفاده از داروهای سمی براي کبد و در هپاتیت دیده می شود. هر شرایطی که منجر به تشکیل استخوان اضافي شود، شامل بیماریهای استخوان نظير بیماری پاژه و ساير بيماري ها مانند آرتریت روماتوئید و بهبود شکستگی ها می تواند باعث افزایش سطح ALP شود. کودکان و نوجوانان به طور شاخص دارای سطح ALP خون بالاتري هستند، چون استخوان آنها هنوز در حال رشد است.
بارداری می تواند سطح ALP را افزایش دهد. با بهبود شكستگي ها نيز افزايش موقت دیده می شود.

● در چه شرایطی تست کاهش می یابد:
اگر درمان فرد مبتلا به بیماری پاژه با موفقیت انجام شود، سطح ALP کاهش مي يابد یا به حد طبیعی باز مي گردد. اگر فردی با سرطان استخوان یا کبد، به درمان پاسخ مي دهد، میزان ALP باید کاهش يابد.
مقادير کم ALP ممکن است به طور موقت پس از انتقال خون یا عمل جراحی بای پس قلب دیده شود. کمبود روی ممکن است باعث کاهش سطوح ALP شود. یک اختلال ژنتیکی نادر از سوخت و ساز استخوان به نام hypophosphatasia می تواند باعث پايين آمدن شدید و طولانی مدت سطوح ALP شود.
ALP بالا معمولا به این معنی است که یا کبد آسیب دیده یا شرايطي که منجر به افزایش فعالیت سلول های استخوان شده است وجود دارد.
اگر ساير آزمایش های کبدی نظير بیلی روبین، آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) يا آلانین آمينوترانسفراز (ALT) نیز بالا هستند، معمولا ALP از کبد است.
اگر مقادير کلسیم و فسفر غیرطبیعی است، معمولا ALP از استخوان است. اگر GGT یا 5′ – نوكلئوتيداز نیز افزایش يافته، ALP بالا احتمالا به دلیل بیماری کبدی است.
اگر هر کدام از این دو آزمايش طبیعی است، اما ALP بالا می باشد، احتمالا به دلیل وضعیت استخوان است.
اگر از روي علائم و نشانه ها یا از تست های روتين دیگر، مشخص نیست که ALP بالا ناشي از کبد یا استخوان است، آزمايش برای ایزوآنزیمهاي ALP ممکن است لازم باشد تا بین ALP استخوان و کبد تمايز دهد.

● تست هاي تكميلي:
AST; ALT; GGT; Bilirubin; Liver panel; Bone markers; Alkaline phosphatase isoenzymes; Bone specific ALP

● تشخیص های افتراقی:
اگر نتایج ALP افزایش می یابد اما معلوم نیست که آیا این به دلیل بیماری کبد یا استخوان، ابتدا آزمایش برای آزمایش ALP ایزوآنزیم برای تعیین علت باید انجام شود.
تست GGT و یا آزمايش 5′- نوكلئوتيداز نیز ممکن است براي افتراق بین بیماری های کبد و استخوان انجام شود. مقادير GGT و سطوح 5′- نوكلئوتيداز در بیماری کبدی افزایش مي يابد اما در اختلالات استخوان افزايش نمي يابد.
آمادگی لازم جهت انجام تست

● تداخلات دارويي:
برخی از داروها ممکن است روي سطح ALP تأثیر بگذارد. برای مثال، قرص هاي جلوگيري از بارداري ممکن است سطح آن را كاهش دهند، در حالی که داروهاي ضد صرع ممکن است سطح آنرا افزایش دهند.

● آمادگي بيمار:
ناشتايي شبانه بهتر است اما برای این تست ضروري نیست. فقط نوشيدن آب مجاز است.
این آزمایش معمولأ نیازی به آمادگی قبلی ندارد.
ممکن است از شما خواسته شود که برای 10 ساعت از خوردن و نوشیدن مشروبات الکلی اجتناب کنید.
مقدار آنزیم معمولأ پس از خوردن غذاهای چرب بالا می رود.
بعضی داروها می توانند بر نتایج این تست تأثیر بگذارند.

● روش انجام تست:
انجام این تست با گرفتن خون از ناحیه بازو است.

● نتایج:
1*مقدار طبیعی آنزیم در جواب آزمایش در قسمت محدوده طبیعی (Reference Range ) ذکر می شود. بااین حال حتی در مورد جوابهای خارج از محدوده ذکر شده نیز، تصمیم طبیعی یا غیر طبیعی بودن با پزشک معالج شما است. مقادیر این آنزیم در سه ماهه سوم بارداری بالااست. بچه ها معمولأ به علت رشد سریع مقادیر ALP بالایی دارند.

● مواردی که نتایج را تحت تأثیر قرار می دهند
– داروها مثل آنتی بیوتیکها، قرص های ضد بارداری، مصرف طولانی مدت آسپرین و برخی داروهای دیابت خوراکی
– بارداری
– یائسگی
– سن و رشد استخوان
– مصرف زیاد الکل

● نوع نمونه:
نمونه خون وریدي بازو

● طریقه جمع آوری نمونه:
نمونه خون از طريق فروبردن سوزن داخل ورید بازو به دست مي آيد

● اطلاعات تکمیلی:
تغییرات فیزیولوژیكی الكالن فسفاتاز
در كودكان فعالیت ALP پلاسما ممكن است تا سه برابر افراد بالغ بر سد كه علت فعالیت شدید استئوپلاست در مغز استخوان بوده كه به رشد استخوان ارتباط دارد .
در سه ماهه دوم و سوم حاملگی ممكن است الكالن فسفاتاز جفتی باعث افزایش سطح این آنزیم در پلاسما شود .
مصرف لبنیات می تواند باعث آزاد شدن ایزآنزیم الكالن فسفاتاز از سلولهای روده ای شده كه از این طریق وارد جریان خون شده كه در نتیجه سبب افزایش كاذب و موقت فعالیت آنزیم در پلاسما می شود .
تغییرات پاتولوژیكی الكالن فسفاتاز پلاسما
1- در بیماریهای كارسینومای استخوان ، كبد ، فعالیت الكالن فسفاتاز پلاسما افزایش می یابد .
2- بیماری های استخوانی: از جمله بیماریهای استخوانی Disease PageT,s هیپرپاراتیروئیدیسم ، راشتیم ، استئومالاسیا و كارسینومای همراه با متاستاز استئوبلاستیك
3- بیماریهای كبدی ، كلستاز : این بیماری از دو راه باعث افزایش آنزیم در پلاسما می شود از طرفی مستند ALP كبدی را افزایش می دهد و از طرفی دیگر باعث تراوش آن در جریان خون می شود .
4- كارسینوما
5- در فسفاتازی و در بعضی از بیماریهای مانند نكروز كبد و در فقر روی مقدار این آنزیم كاهش می یابد .
افزایش فعالیت آلکالن فسفاتاز:
ایزوآنزیم استخوانی در کودکان تا سه برابر نرمال افزایش دارد که علت آن فعالیت شدید استئوبلاستهای استخوان است. این سلولها در بافت استخوانی آلکالن فسفاتاز ترشح می کند.
ایزوآنزیم جفتی در زنان حامله در سه ماهه دوم و سوم تا دو برابر نرمال افزایش دارد. ایزوآنزیم روده ای پس از مصرف غذاهای چرب افزایش دارد به همین دلیل جهت انجام آزمایش آلکالن فسفاتاز باید بیمار ناشتا باشد.
در کلستاز(cholestasis)، انسداد مجاری صفراوی، یرقانهای انسدادی، کیست و آبسه کبدی آلکالن فسفاتاز سرم شدیدا افزایش می یابد.
در تمام موارد فوق به علت انسداد مجاری صفراوی، صفرا همانند یک دترجنت روی غشاء سلول های کبدی اثر گذاشته و موجب آزاد شدن آلکالن فسفاتاز می گردد، در حالی که در ضایعات خود سلولهای کبدی که SGOT و SGPT افزایش دارند، آلکالن فسفاتاز افزایش نمی یابد.
در بیماریهای استخوانی و کلا مواردیکه فعالیت استئوکلاستها زیاد است مانند پاژت، راشیتیسم(Rickets)، استئومالاسیا، هیپرپاراتیروئیدیسم، شکستگی استخوان ایزوآنزیم استخوانی افزایش مییابد. درکارسینوماایزوآنزیم ریگان افزایش مییابد.

کاهش فعالیت آلکالن فسفاتاز:
فعالیت آلکالن فسفاتاز درهیپوفسفاتازی که یک ناهنجاری ارثی متابولیسم استخوان می باشد کاهش می یابد.
کاهش فعالیت آلکالن فسفاتاز در کمبود روی نیز اتفاق میافتد. تزریق خون و احیاء قلبی- ریوی اغلب موجب کاهش میزان آلکالنفسفاتاز میشوند. این اثر می تواند به واسطه شلاته کردن کاتیون های ضروری توسط سیترات باشد.
در آنمی پرنیشیوز، سوء تغذیه و اسکوروی میزان این آنزیم کاهش می یابد.

● آلكالن فسفاتاز در بیماریها چه تغییری خواهد کرد ؟
▪ ريكتز و نرمي استخوان: ميزان كلسيم و فسفر سرم پايين يا طبيعي است و آلكالن فسفاتاز ممكن است طبيعي يا افزايش يافته باشد.
▪ افزايش ويتامين D : ممكن است سبب افزايش آلكالن فسفاتاز گردد.
▪ بيماري پاژت استخوان: اغلب فقط آلكالن فسفاتاز افزايش يافته است و معمولاً به بيشترين حد خود مي‌رسد.
▪ پركاري تيروئيد: با تأثير بر استخوان سبب افزايش آلكالن فسفاتاز مي‌گردد.
▪ هيپرپاراتيروئيديسم: باعث افزايش آلكالن فسفاتاز مي‌گردد.
▪ مصرف مزمن الكل: در اين موارد آلكالن فسفاتاز طبيعي يا افزايش يافته است اما اغلب با افزايش AST، بيلي‌روبين، MCV, GGT همراه است.
▪ انسداد صفراوي: افزايش 10 برابري در موارد كانسر سر پانكراس و سنگ‌هاي مجاري صفراوي مشاهده مي‌گردد. در موارد كلستاز، GGT نيز افزايش مي‌يابد. در بيماران مبتلا به كله‌سيستيت و كلانژيت كه سنگي داخل مجراي صفراوي مشترك ندارند، ميزان آلكالن فسفاتاز در حد طبيعي يا اينكه اندكي افزايش يافته است.
▪ سيروز:‌ خصوصاً در سيروز صفراوي اوليه (PBC) افزايش 5 برابر الكالن فسفاتاز مشاهده مي‌گردد. در اين بيماري آنتي‌بادي ضد ميتوكندري نيز افزايش مي‌يابد. سطح گاماگلوتاميل ترانسفراز (GGT) و ΄5- نوكلئوتيداز سرمي به موازات آلكالن فسفاتاز افزايش مي‌يابند در حالي كه ALT,AST در سيروز صفراوي اويه اغلب طبيعي يا كمي افزايش يافته‌اند. براي تاييد تشخيص و ارزيابي مرحله بيماري بيوپسي كبد انجام مي‌گردد.
▪ بيماري‌هاي ارتشاحي ـ گرانولومي كبد(مانند ساركوئيدوز، سل، آميلوئيدوز، تومورهاي متاستاتيك، آبسه): در مواقعي كه آلكالن فسفاتاز به بيشتر از U/L 1000 رسيده و همچنين مقادير GGT نيز افزايش يافته اما ميزان بيلي‌روبين كمتر از mg/dl 1/0 باشد، تشخيص بيماري‌هاي ارتشاحي و گرانولومي كبد مانند ساركوئيدوز، بيماري‌هاي قارچي، سل و لنفوم مطرح مي‌باشند. در مراحل ابتدايي سيروز صفراوي اوليه و كلانژيك اسكلروزان اوليه نيز بيلي‌روبين طبيعي مي‌باشد.
▪ هپاتيت: افزايش متوسط ALP در هپاتيت ويروسي ديده مي‌شود اما افزايش مقادير AST,ALT چشمگيرتر است.
▪ تومورها: كارسينوم سلول كليوي و لنفوم نيز با افزايش ALP همراهند كه نشانگر پيش‌آگهي نامطلوب در مورد اول است.
▪ علل آلكالن فسفاتاز پايين سرمي: كم‌كاري تيروئيد، برخي موارد بيماري ويلسون، كم‌خوني بدخيمي در موارد نادر، هيپوفسفاتمي.